Ποια είναι η ουσία που κρύβεται πίσω από την αξιολόγηση σχολείων και εκπαιδευτικών

 Χρειάζεται εισαγωγικά να σημειώσουμε ότι και από τις προηγούμενες κυβερνήσεις έγινε προσπάθεια να εισαχθεί ένα σύστημα αξιολόγησης στις σχολικές μονάδες, με επίκεντρο κυρίως τους εκπαιδευτικούς, ωστόσο συνάντησε σοβαρές αντιδράσεις. Σήμερα, η κυβέρνηση από τη μια επιδιώκει τη συναίνεση των υπόλοιπων αστικών κομμάτων στη δημιουργία ενός νέου συστήματος αξιολόγησης, από την άλλη προσπαθεί να ωραιοποιήσει και να απενοχοποιήσει την αξιολόγηση που εκείνη θα φέρει, «κλείνοντας το μάτι» στους εκπαιδευτικούς ότι τάχα η δική της αξιολόγηση δεν θα είναι τιμωρητική, δεν θα είναι σαν τις κακές αξιολογήσεις που προσπάθησαν να επιβάλουν οι προηγούμενοι.

Από την πλευρά της, η ΝΔ κλίνει την αξιολόγηση σε όλες τις πτώσεις και για όλες τις παραμέτρους της Εκπαίδευσης, συνδέοντάς τη με τις έννοιες της αυτονομίας και της αριστείας. Εννοιες που είναι επίσης στο επίκεντρο της στρατηγικής της ΕΕ για την Παιδεία και που επίσης υιοθετούνται από την κυβέρνηση, ανεξάρτητα αν η ΝΔ, για λόγους αντιπολιτευτικού εντυπωσιασμού, κατηγορεί την κυβέρνηση ότι τις έχει εξορίσει. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο πόρισμα του κυβερνητικού διαλόγου από την Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής (την εποχή που προέδρευε ο σημερινός υπουργός Παιδείας, Κ. Γαβρόγλου), η αξιολόγηση εντάσσεται στην ενότητα «αυτονομία» της σχολικής μονάδας, η οποία φιγουράρει πρώτη – πρώτη στο πόρισμα. Μέσα σε αυτό το κλίμα, λοιπόν, έρχεται και το ΠΑΣΟΚ και επαίρεται ότι έχει την «πατρότητα» όλων αυτών των προτάσεων και ότι τόσο η ΝΔ προηγουμένως όσο και ο ΣΥΡΙΖΑ τώρα κάνουν πολιτική με δανεικές προτάσεις… Στην πραγματικότητα, όλοι συμφωνούν στην ουσία, αφού αυτή υπαγορεύεται και από την ΕΕ και από τον ΟΟΣΑ, και ψάχνουν να βρουν διαφοροποιήσεις στα επιμέρους όταν θα εμφανιστεί το σχέδιο.

Σύμφωνα με τον προγραμματισμό της κυβέρνησης, λοιπόν, το επόμενο διάστημα θα έχουμε μπροστά μας ένα σχέδιο αυτο-αξιολόγησης της σχολικής μονάδας, με πυρήνα προφανώς τους εκπαιδευτικούς, αλλά και με τη συμμετοχή γονιών, μαθητών και… τοπικής κοινωνίας. Το υπουργείο ισχυρίζεται ότι στόχος αυτής της διαδικασίας θα είναι η ενημέρωσή του για καλές πρακτικές που εφαρμόζονται σε σχολεία και η διάχυσή τους, καθώς και η ενημέρωσή του για ελλείψεις και προβλήματα που υπάρχουν.

Η αλήθεια είναι ότι η έννοια της αξιολόγησης αποκτά πλέον θετική χροιά για μεγάλο μέρος του κόσμου. Ας δούμε, όμως, τι κρύβεται πίσω από αυτή την εύηχη έννοια.

Από τα βασικά επιχειρήματα που ακούγονται για την προώθηση της αξιολόγησης είναι η «κοινωνική λογοδοσία», ο «έλεγχος της κοινωνίας στο σχολείο». Εδώ, βέβαια, το πρώτο που πρέπει να σκεφτούμε είναι ότι ο έλεγχος σε μια ταξική κοινωνία γίνεται επί της ουσίας από την κυρίαρχη τάξη. Οταν δεν υπάρχει εργατικός σχεδιασμός, δεν μπορεί να υπάρχει και εργατικός έλεγχος. Το κράτος ανήκει στην αστική τάξη, σχεδιάζει με βάση τα γενικά της συμφέροντα και ελέγχει με βάση αυτά.

Ακούγονται, επίσης, ως επιχειρήματα ότι «η αξιολόγηση θα ενισχύσει την ανατροφοδότηση μεταξύ σχολείων, εκπαιδευτικών», «την ευαισθησία του εκπαιδευτικού απέναντι στην κοινωνία, στους γονείς, στους μαθητές» κ.τ.λ. Δουλεύεται ακόμη το επιχείρημα, το οποίο βρίσκει και έδαφος κύρια σε νέους εκπαιδευτικούς, ότι η αξιολόγηση θα βοηθήσει «να προωθηθούν οι καλοί εκπαιδευτικοί», «οι εκπαιδευτικοί με προσόντα», «οι εκπαιδευτικοί που πέρασαν στην εκπαίδευση με την αξία τους». Ειδικά οι νέοι εκπαιδευτικοί, που έχουν κατά βάση περισσότερα τυπικά προσόντα (σεμινάρια, πιστοποιήσεις κ.τ.λ.), αλλά κυρίως έχουν αφομοιώσει τη στρατηγική των αναδιαρθρώσεων από το πρόγραμμα σπουδών στο πανεπιστήμιο και πιέζονται μισθολογικά ή βρίσκονται μακριά από τον τόπο κατοικίας τους, αποδέχονται την αξιολόγηση ως δρόμο ατομικής διεξόδου.

Υποστηρίζεται ακόμα η άποψη: «Είναι κακό σε επίπεδο σχολικής μονάδας ο μαθητής να κρίνει τον καθηγητή του;». Στους μαθητές, αλλά και τους φοιτητές, που περνούν τόσα χρόνια στο ελληνικό σχολείο, κάτι τέτοιο μπορεί να ακούγεται απόλυτα σωστό, επιρρίπτοντας την ευθύνη στον καθηγητή για το αποστεωμένο, άχαρο μάθημα. Θα δείξουμε παρακάτω ότι δεν είναι έτσι τα πράγματα, στο σημείο αυτό όμως πρέπει να σημειώσουμε ότι από ένα τέτοιο φαινομενικά αθώο ερώτημα, εύκολα μπορεί να ακολουθήσουν και άλλα, όπως «είναι κακό να φύγουν από τα σχολεία οι ανίκανοι, οι τεμπέληδες, όσοι δεν κάνουν;»…

Η αξιολόγηση είναι κεντρικό ζήτημα γιατί επί της ουσίας θέτει το ζήτημα «εκπαίδευση από ποιον για ποιον και με τι στόχο και κριτήρια».

Καταρχήν, πρέπει να σημειώσουμε ότι αξιολόγηση υπάρχει ήδη, οι εκπαιδευτικοί αξιολογούνται ως δημόσιοι υπάλληλοι, όχι όμως το ίδιο το έργο τους και τα αποτελέσματά του. Το βασικό ζήτημα στις νέες προσπάθειες για αξιολόγηση στα σχολεία είναι ο πιο στενός έλεγχος του περιεχομένου του εκπαιδευτικού έργου, τόσο των εκπαιδευτικών όσο και των σχολείων. Τα κριτήρια που κατά καιρούς έχουν παρουσιαστεί ως τα πιο σημαντικά και κρίσιμα για την αξιολόγηση είναι τα «μαθησιακά αποτελέσματα». Δηλαδή, θα μετριέται το πόσο καλά τα πηγαίνουν οι μαθητές και αυτό υποτίθεται θα εκφράζει το πόσο καλά τα πάει ένα σχολείο ή πόσο καλά κάνει τη δουλειά του ο εκπαιδευτικός. Τα μαθησιακά αποτελέσματα, όμως, σε μια ταξική κοινωνία και ειδικά σε συνθήκες καπιταλιστικής κρίσης ακόμα πιο έντονα, εκφράζουν τις διαφορετικές, άνισες αφετηρίες από τις οποίες ξεκινά κάθε παιδί.

Αυτό, άλλωστε, επιβεβαιώνεται και από τη διεθνή πείρα, από κράτη όπου η αξιολόγηση συνδέθηκε και συνδέεται με τις επιδόσεις των μαθητών.

Σαν αποτέλεσμα της αξιολόγησης της σχολικής μονάδας με βάση την επίδοση των μαθητών, έρχεται κι η διαφοροποίηση των προγραμμάτων τους. Ετσι, στη Μ. Βρετανία αναγνωρίζεται το δικαίωμα των σχολείων, ουσιαστικά των «καλών» σχολείων, να διαφοροποιούνται από το αναλυτικό πρόγραμμα που ισχύει σε εθνική κλίμακα (national curriculum), ώστε να επιλέγουν οι μαθητές 12 χρόνων ποια μαθήματα θέλουν να παρακολουθήσουν στο Γυμνάσιο και ποια όχι (το κριτήριο με το οποίο θα γίνονται οι επιλογές είναι δεδομένο: Η καλύτερη προετοιμασία για τις εξετάσεις).

Στις ΗΠΑ διοικήσεις σχολείων προτείνουν την περικοπή ωρών «δευτερευόντων μαθημάτων», όπως θεωρούν την αισθητική και τη φυσική αγωγή, προκειμένου να βρεθεί χρόνος για τη βελτίωση των επιδόσεων των μαθητών στα «προτυποποιημένα» τεστ γλωσσικών μαθημάτων. Στη Νέα Υόρκη, πενήντα δάσκαλοι και διευθυντές σχολείων κατηγορήθηκαν ότι παρότρυναν τους μαθητές τους να αντιγράψουν για να βαθμολογηθούν καλά τα σχολεία τους. Σε όλες τις χώρες, η αξιολόγηση συνδέεται με τη δημιουργία σχολείων πολλών ταχυτήτων, όπου τελικά είναι η ταξική καταγωγή, η τσέπη των γονιών που καθορίζει ακόμα πιο έντονα τη μαθησιακή πορεία των παιδιών.

Βέβαια, θα μπορούσε κανείς να θέσει το ερώτημα: Δηλαδή οι εκπαιδευτικοί δεν έχουν ευθύνη για όσα διδάσκονται οι μαθητές και κατ” επέκταση για τα μαθησιακά αποτελέσματα στα σχολεία; Προφανώς υπάρχει και η ατομική ευθύνη του κάθε εκπαιδευτικού. Ομως, δεν είναι επιλογή του εκπαιδευτικού τα άθλια σχολικά βιβλία, δεν καθορίζει ο εκπαιδευτικός το τι διδάσκεται στα πανεπιστήμια (άρα το τι εκπαίδευση παίρνει ο ίδιος) και στα σχολεία. Κυρίως, δεν είναι δική του ευθύνη η διαφορετική, άνιση αφετηρία από την οποία ξεκινάνε οι μαθητές. Και ας αναρωτηθούμε: Είναι το ίδιο πράγμα ένα παιδί να μεγαλώνει μέσα στα βιβλία και ένα άλλο να έχει κομμένο το ρεύμα στο σπίτι του; Είναι το ίδιο ένα παιδί να ετοιμάζεται για Πανελλαδικές και ένα άλλο να ψάχνει για δουλειά από τα 16 του χρόνια;

Γενικεύοντας, το πιο κύριο είναι το εξής: Δεν καθορίζει η αξιολόγηση το τι εκπαιδευτικό σύστημα έχεις, αλλά το εκπαιδευτικό σύστημα και η κοινωνία καθορίζουν το τι αξιολόγηση θα πάρεις.

Στις σημερινές συνθήκες, φιλολαϊκά μπορεί να κριθεί μόνο ο εκπαιδευτικός που λειτουργεί κόντρα στον εργοδότη του (είτε κράτος, είτε ιδιώτη) και που ξεμπλοκάρει τη βασική του λειτουργία, την εκπαιδευτική, από τις απαιτήσεις του με όρους θετικής, έμπρακτης απειθαρχίας μέσα στην τάξη, στο περιεχόμενο του μαθήματος, στο αντιδραστικό περιεχόμενο των βιβλίων, ο εκπαιδευτικός που γίνεται θετικό παράδειγμα για παιδιά και γονείς, που στέκεται δίπλα στους αγώνες και τα προβλήματά τους και όχι απέναντί τους ή κλεισμένος στον κόσμο του, στο όνομα μιας δήθεν ουδετερότητας, σε ένα ταξικό σχολείο με ξεκάθαρους στόχους…