Φυσικά, και για να μην ξεχνιόμαστε, το τοπίο στην Εκπαίδευση είναι ήδη αλλαγμένο προς το χειρότερο. Μια σειρά νομοθετικές ρυθμίσεις της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ έχουν διαμορφώσει μια αρνητική αντιπαιδαγωγική κατάσταση, όπου το πρόγραμμα στα σχολεία διαμορφώνεται με ό,τι περισσεύει, με εκπαιδευτικούς να διδάσκουν σε άσχετα προς την επιστήμη τους γνωστικά αντικείμενα. Άλλωστε, η κυβέρνηση, δυόμιση μήνες μετά την έναρξη της σχολικής χρονιάς, έχει προσλάβει περίπου 16.000 αναπληρωτές, αντί των 23.000 περσινών προσλήψεων, που κι αυτές δεν αρκούσαν.

Η φράση «κάθε πέρσι και καλύτερα» επιβεβαιώνεται, άλλωστε, και από τον κρατικό προϋπολογισμό του 2017. Πρόκειται για σταθεροποίηση της υποχρηματοδότησης στα ίδια χαμηλά επίπεδα, που λειτουργεί σωρευτικά στην ήδη υπάρχουσα άθλια κατάσταση, ενώ διαφαίνεται μια τάση μείωσης στις δαπάνες που αφορούν τις Σχολικές Επιτροπές. Η πενιχρή αύξηση εντοπίζεται κατά βάση στους στρατηγικούς τομείς του κεφαλαίου για τη δια βίου μάθηση, τη ΓΓ Ερευνας και Τεχνολογίας…

Δεν πρέπει, επίσης, να διαφεύγει από το νου μας ότι η κυβέρνηση συνεχίζει και υλοποιεί νόμους και μέτρα ψηφισμένα από τις προηγούμενες κυβερνήσεις επί ΠΑΣΟΚ και ΝΔ. Μάλιστα, για ορισμένες πλευρές των νόμων όπως οι αλλαγές σε ΕΠΑΛ και η επέκταση της μαθητείας, η κυβέρνηση εγκαινιάζει την υλοποίησή τους.

Έχουμε καταρχήν την επιλογή του νέου υπουργού Παιδείας, ο οποίος ως πρόεδρος της Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής, έφερε – είναι αλήθεια – τη ΝΔ σε αμήχανη θέση για το συναινετικό πνεύμα των πορισμάτων που ο ίδιος «συνέθεσε», λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τις θέσεις των υπόλοιπων αστικών κομμάτων.

Βασική ένδειξη για το πού πάει το πράγμα στην Εκπαίδευση, είναι η «Έκθεση παρακολούθησης της Εκπαίδευσης και της Κατάρτισης του 2016» για την Ελλάδα, από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Τα βασικά σημεία της έκθεσης αυτής αποτέλεσαν αφορμή για μια αντιπαράθεση ανάμεσα στην κυβέρνηση και αυτούς που την υποστηρίζουν από τη μία, και από την άλλη εφημερίδων και άλλων που υποστηρίζουν τον άλλο πόλο της αστικής διαχείρισης, τη ΝΔ.

Έτσι, από την πλευρά της κυβέρνησης διαβάζουμε σε απάντηση του υπουργείου Παιδείας ότι η Έκθεση αποτυπώνει τα αποτελέσματα των «πρώτων πέντε χρόνων των μνημονίων» (!), λες και μετά όλα είναι μέλι γάλα. Η δε «Αυγή» σχεδόν πανηγυρίζει επειδή ο νέος υπουργός Παιδείας συμφώνησε με τους «θεσμούς» να προχωρήσει η αυτοαξιολόγηση των σχολείων… Από την άλλη, δημοσιεύματα μιλάνε για καμπανάκι της Κομισιόν προς την κυβέρνηση, για έκθεση – κόλαφο κ.τ.λ.

Για να “μαστε ξεκάθαροι: Η ουσία της αντιπαράθεσης στο αστικό στρατόπεδο είναι το πόσο γρήγορα και αποτελεσματικά προχωρούν οι αλλαγές και όχι το φιλολαϊκό ή μη πρόσημό τους. Κοινή βάση και για τα δυο μέρη αποτελεί η ψήφιση του 3ου μνημονίου, που περιλαμβάνει για πρώτη φορά δομικές αλλαγές για την Παιδεία. Σε αυτό το πλαίσιο κινήθηκαν και οι μέχρι τώρα παρεμβάσεις της κυβέρνησης και ο διάλογος που έστησε. Σε αυτή τη ρότα κινούνται και οι τοποθετήσεις της ΝΔ.

Στην έκθεση αποτυπώνονται βασικές τάσεις στην πορεία της Εκπαίδευσης στην Ελλάδα μέσα στην κρίση και δίνεται το πλαίσιο στο οποίο πρέπει να κινηθούν οι ελληνικές κυβερνήσεις στη συνέχεια. Τονίζουμε ότι η Κομισιόν δίνει οδηγίες και κρίνει τις παρεμβάσεις των ελληνικών κυβερνήσεων και όχι μόνο αυτής των ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ.

Ορισμένα παραδείγματα: Θετικά κρίνεται η μείωση της μαθητικής διαρροής και των χρόνων ολοκλήρωσης της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Επίσης, θετική είναι η τοποθέτηση για μια σειρά στρατηγικές που έχουν θεσπιστεί, αλλά, όπως επισημαίνεται στο κείμενο, «η εφαρμογή τους θα αποτελέσει πρόκληση». Ταυτόχρονα, υπάρχει προβληματισμός για την καθυστέρηση στην προώθηση της αξιολόγησης στα σχολεία. Σημειώνουμε εδώ ότι αυτή η καθυστέρηση δεν αφορά μόνο την τωρινή κυβέρνηση. Άλλωστε, και επί κυβερνήσεων ΝΔ, οι σχετικές νομοθετικές προσπάθειες έμειναν στα χαρτιά. Στο ίδιο μήκος κύματος, η Κομισιόν κρίνει ανεπαρκές το σχέδιο «Αθηνά» που υλοποιήθηκε επί συγκυβέρνησης ΝΔ – ΠΑΣΟΚ. Για να είμαστε δίκαιοι, λοιπόν. Η Κομισιόν δεν έχει κανένα δογματισμό, ούτε κόμπλεξ να «τραβήξει το αυτί» εκεί που πρέπει και να αποδώσει τα εύσημα, αντίστοιχα. Αυτός άλλωστε είναι και ο ρόλος της. Να καθορίζει το γενικό πλαίσιο των εκάστοτε αλλαγών στην Εκπαίδευση, το οποίο εξειδικεύουν τα κράτη – μέλη της ΕΕ.

Ως προς την Ελλάδα, το πλαίσιο αυτό καθορίζεται από το μνημόνιο του 2015 και τις εκθέσεις του ΟΟΣΑ, οι οποίες ελέγχουν – σε συμφωνία με τις ελληνικές κυβερνήσεις – την πορεία των μεταρρυθμίσεων. Η Έκθεση τονίζει:

«Η επανεξέταση πρέπει να καλύψει όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης, μεταξύ άλλων: την υλοποίηση της μεταρρύθμισης του «Νέου Σχολείου», τα περιθώρια για περαιτέρω εξορθολογισμό (τάξεων, σχολείων και πανεπιστημίων), τη λειτουργία και τη διακυβέρνηση των ιδρυμάτων Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, την αποδοτικότητα και την αυτονομία των δημόσιων εκπαιδευτικών μονάδων, τους δεσμούς μεταξύ έρευνας και εκπαίδευσης, καθώς και τη συνεργασία μεταξύ πανεπιστημίων, ερευνητικών ιδρυμάτων και επιχειρήσεων με σκοπό την ενίσχυση της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας, την αξιολόγηση των σχολείων και των εκπαιδευτικών, καθώς και τη διαφάνεια σε όλα τα επίπεδα».

Αφού, λοιπόν, το υπουργείο Παιδείας μετά τη δημοσίευση της Έκθεσης αυτής δεν είπε τίποτα για το περιεχόμενό της, αλλά βρήκε μόνο λόγια για να υπερασπίσει το «έργο» του, δεν μας μένει παρά να διαπιστώσουμε ότι όχι μόνο συμφωνεί με τις προτάσεις της Κομισιόν, αλλά και ότι θα προχωρήσει στην υλοποίησή τους.

Τα ζητήματα που θέτει η Έκθεση αφορούν όλη την γκάμα της Εκπαίδευσης. Το περιεχόμενο της σχολικής γνώσης και των σπουδών σε πανεπιστήμια και ΤΕΙ, την παραπέρα επιτάχυνση της λειτουργίας με όρους επιχειρηματικούς και την πιο στενή σύνδεση της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης με την αγορά, τη διαμόρφωση ενός νέου τοπίου στη σχολική εκπαίδευση, όπου τα σχολεία θα λειτουργούν με διαφορετικές ταχύτητες γιατί θα αξιολογούνται, ανάμεσα στα άλλα και με βάση την απόδοση των μαθητών (!).

Α) Ήδη από το διάλογο για την Παιδεία και τις δηλώσεις του προέδρου του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, ξεχωρίζουμε την κατεύθυνση για νέα σχολικά βιβλία και αναλυτικά προγράμματα, προκειμένου να προχωρήσει πιο αποτελεσματικά στην πράξη το πνεύμα του «νέου σχολείου της αγοράς». Να επιταχυνθεί ο προσανατολισμός για ακόμα πιο βαθιές αντιδραστικές αλλαγές στη φιλοσοφία, τη μεθοδολογία και το περιεχόμενο της σχολικής γνώσης. Αποθεώνουν τόσο ο ΣΥΡΙΖΑ όσο και η ΝΔ την ταξικά κατηγοριοποιημένη μόρφωση. Επιτίθενται ξεκάθαρα στον όποιον ενιαίο χαρακτήρα του σχολικού προγράμματος έχει απομείνει, που φυσικά δεν μπορεί να διασφαλιστεί σε συνθήκες καπιταλιστικής κοινωνίας. Αναπαράγουν το αντιδραστικό ιδεολόγημα των διαφορετικών τύπων ευφυίας, ενός εκσυγχρονισμένου δαρβινισμού στην Εκπαίδευση, που θέλει τελικά οι ταξικές παράμετροι και οι κοινωνικά διαμορφωμένες εμπειρίες να καθορίζουν το «ευέλικτο, εξατομικευμένο πρόγραμμα κάθε μαθητή».

Στα πανεπιστήμια και ΤΕΙ, παίρνονται όλα τα αναγκαία μέτρα σε επίπεδο Τμημάτων προκειμένου τα προγράμματα σπουδών να εναρμονιστούν με το πλαίσιο προσόντων, προκειμένου να διευκολυνθεί η κινητικότητα του επιστημονικού δυναμικού. Οι συνέπειες από αυτές τις εξελίξεις θα είναι ολέθριες. Εδώ δεν θα έχουμε μόνο κατηγοριοποίηση σχολών και τμημάτων, αλλά κυριολεκτικά, κάθε φοιτητής και σπουδαστής θα βαδίζει μόνος του… με ευθύνη για το πρόγραμμά σπουδών του, τα σεμινάριά του κ.ά., προκειμένου να βρει μια άκρη, ένα δήθεν ξέφωτο στη ζούγκλα της αγοράς εργασίας.

Από τη μια, λοιπόν, ενισχύεται η τάση οι νέοι στα ΑΕΙ να μαζεύουν προσόντα, γεγονός που οδηγεί και στην αύξηση των μεταπτυχιακών προγραμμάτων, από την άλλη η ανεργία αυτών των «προσοντούχων» νέων να εκτινάσσεται στα ύψη. Αυτή η ταξική πραγματικότητα δίνει τη δυνατότητα να θέσουμε στο επίκεντρο του προβληματισμού, με πολλά παραδείγματα από κάθε χώρο, πώς γίνεται η κοινωνία να έχει ανάγκη τόσους και τόσους ειδικευμένους επιστήμονες και εργαζόμενους και αυτοί να μένουν στα αζήτητα;

Για παράδειγμα, μέσα σε μια δεκαετία (από το 2003 έως το 2014) αυξήθηκε ο αριθμός των μεταπτυχιακών φοιτητών ανά έτος, από 16.972 σε 37.298, των κατόχων μεταπτυχιακών ανά έτος από 4.283 σε 9.231, των υποψήφιων διδακτόρων ανά έτος από 12.169 σε 23.156 και των κατόχων διδακτορικού ανά έτος από 949 σε 1.596. Ταυτόχρονα, η ανεργία των πτυχιούχων από 7,3% το 2007 έφτασε στο 20,3% το 2015, ενώ των κατόχων μεταπτυχιακών από 6% το 2007 έφτασε στο 13,7% το 2015. Με λίγα λόγια, η ανεργία των αποφοίτων και των υψηλά ειδικευμένων πτυχιούχων ακολουθεί την αντίστοιχη αύξηση των γενικών ποσοστών ανεργίας, η οποία το 2007 βρισκόταν στο 8,3% και το 2015 έφτασε στο 25%, εκφράζοντας τη σχέση οικονομίας – εκπαίδευσης και σε αυτό το ζήτημα.

Β) Ένα άλλο κρίσιμο ζήτημα που θέτει η Έκθεση της Κομισιόν είναι – επί της ουσίας - τι είδους εκπαιδευτικές δομές θα έχουμε από “δω και πέρα. Σε αυτό το πλαίσιο επικεντρώνει στο ζήτημα του εξορθολογισμού, την αποδοτικότητα, την αυτονομία, την αξιολόγηση. Δηλαδή, ανοίγει ο δρόμος σε παραπέρα συγχωνεύσεις τάξεων και σχολείων, τίθεται επί τάπητος το ζήτημα ενός «νέου σχεδίου Αθηνά» με επίκεντρο τα ΤΕΙ. Υπάρχει σοβαρός προβληματισμός για την καθυστέρηση στο να γενικευθεί ένα «πνεύμα αξιολόγησης» στην Εκπαίδευση, το οποίο πρέπει να συγκεκριμενοποιηθεί.

Σημειώνουμε ότι η προηγούμενη Έκθεση της Κομισιόν για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, το 2015, αναφερόταν θετικά στο νόμο 4327/2015 «Έκτακτα μέτρα για την Πρωτοβάθμια, Δευτεροβάθμια και Τριτοβάθμια Εκπαίδευση» που ψήφισε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ στις 14 Μάη του 2015, γιατί όπως υποστήριζε, «προωθεί τις κατευθύνσεις της μεγαλύτερης αυτονομίας και των διαδικασιών εσωτερικής – εξωτερικής αξιολόγησης σχολείων και εκπαιδευτικών».

Οι αλλεπάλληλες «τροχιοδεικτικές βολές» από τον Γαβρόγλου, τον Λιάκο και άλλους, όπως «δεν πρέπει να φοβόμαστε την αξιολόγηση» ή ότι «το σχολείο πρέπει να απογαλακτιστεί από το κράτος», ενισχύοντας όμως την παρέμβαση της αστικής τάξης και των μηχανισμών της στο περιεχόμενο του σχολικού προγράμματος, δείχνουν ότι το κεφάλαιο βιάζεται να ολοκληρώσει το νέο σχολείο της αγοράς. Ένα σχολείο στα λόγια δημόσιου, επί πληρωμή (βλ. κουπόνια και δίδακτρα για επιπλέον δραστηριότητες), στο οποίο θα παρεμβαίνουν επιχειρήσεις και τοπική διοίκηση πιο αποφασιστικά και με βαρύνοντα λόγο, για σοβαρές πλευρές της εκπαιδευτικής διαδικασίας (δραστηριότητες, υποδομές, εκπαιδευτικό πρόγραμμα). Η δε αξιολόγηση, με τους όρους και κριτήρια της αγοράς, θα μετρήσει ως «μαθησιακά αποτελέσματα» την έκφραση – μέσα στο σχολείο – των κοινωνικών ανισοτήτων, των ταξικών φραγμών.

Ως προς την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, η Έκθεση της Κομισιόν τονίζει ότι η στρατηγική της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ, αν και σωστή, είναι γενική και πρέπει παρθούν ειδικά και στοχευμένα μέτρα, γιατί αλλιώς «καθίσταται δύσκολη η πλήρης και αποτελεσματική υλοποίησή της». Την εξειδίκευση αυτής της στρατηγικής μπορούμε ήδη να την προβλέψουμε από τις αναφορές των εξωτερικών αξιολογήσεων των Τμημάτων. Είναι πολύ σημαντικές οι αρνητικές αναφορές (95,3%) στον υπερβολικό όγκο μαθημάτων, γεγονός που ανοίγει το δρόμο στη μεγαλύτερη ευελιξία των προγραμμάτων σπουδών, στην απόσπαση αναγκαίων γνώσεων από το προπτυχιακό στο μεταπτυχιακό επίπεδο. Στις αδυναμίες, επίσης, τονίζεται ότι δεν υπάρχουν στα περισσότερα από τα πανεπιστήμια «εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης», μιλώντας ουσιαστικά για την πιο βαθιά διασύνδεση με το κεφάλαιο. Στο πνεύμα αυτό, ο κ. Λιάκος δήλωσε ωμά ότι στόχος είναι η «ελαχιστοποίηση της δημόσιας χρηματοδότησης», ώστε να καλύπτει μόνο λειτουργικά έξοδα, μισθοδοσία και το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων!

Υπενθυμίζουμε επίσης ότι ο κ. Γαβρόγλου, ως πρόεδρος της Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής και με τη συναίνεση ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, Ποταμιού και ΑΝΕΛ, τον Απρίλη του 2016 έστειλε ένα ερωτηματολόγιο προς τους προέδρους των Συμβουλίων, όπου τα ερωτήματα επικεντρώνονται στο κατά πόσον έχουν προχωρήσει τα «μπίζνες πλαν» των Ιδρυμάτων (στρατηγική ανάπτυξη, οργανισμοί, κανονισμοί κ.τ.λ.), η χρηματοδότησή τους από τις επιχειρήσεις (εξωτερικές πηγές) και η ιδιωτικοοικονομική τους λειτουργία (αξιοποίηση κληροδοτημάτων).

Γ) Κλασική είναι πια η αναφορά στην ανάγκη να γίνει πιο ελκυστική η ανώτερη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση στην Ελλάδα, δηλαδή τα ΕΠΑΛ. Είναι γνωστό, άλλωστε, ότι στην Ελλάδα η συμμετοχή σε αυτές τις δομές είναι 31% των μαθητών, ενώ ο μέσος όρος στην ΕΕ είναι 48%. Αυτό που έχει, όμως, ιδιαίτερη αξία να τονίσουμε είναι ότι παρόλο που οι απόφοιτοι αυτών των εκπαιδευτικών δομών είναι και σχετικά λίγοι και θα περίμενε κανείς να απορροφούνται από την αγορά εργασίας, τα ποσοστά απασχόλησης για τους πρόσφατα αποφοιτήσαντες (το 2015) στην Ελλάδα είναι μόνο 37,5%, ενώ ο μέσος όρος της ΕΕ φτάνει στο 73%. Αποδεικνύεται και από αυτή την αναφορά ότι το πρόβλημα της ανεργίας δεν αφορά τα προσόντα. Ανεξάρτητα αν αυτά είναι διδακτορικού επιπέδου ή άμεσα συνδεδεμένα με την παραγωγή, με τη γνώση μιας «τέχνης». Το πρόβλημα για τους νέους των ΕΠΑΛ είναι ότι οι αστικές κυβερνήσεις τούς θέλουν έρμαιο της αγοράς, από μικρή ηλικία. Γι” αυτό και διατηρείται η πρόβλεψη του νόμου της ΝΔ για καθορισμό ειδικοτήτων με βάση τις προτάσεις των κοινωνικών εταίρων. Και επειδή η Εκπαίδευση για τους νέους αυτούς δεν πατάει σε ένα στέρεο θεωρητικό υπόβαθρο, οδηγούνται οι γνώσεις και οι δεξιότητές τους να απαξιώνονται πιο γρήγορα και γίνονται κυριολεκτικά έρμαιο της αγοράς. Θα πιστοποιείται συνεχώς (κάτι που προφανώς δεν καταργεί η κυβέρνηση) από τις επιχειρήσεις.

Φυσικά, οι αλλαγές στα ΕΠΑΛ πάνε χέρι – χέρι με τις τομές στο Γυμνάσιο και κυρίως στο Λύκειο. Όλα δείχνουν ότι παρά την αλλαγή σκυτάλης στο υπουργείο, παραμένει η κεντρική κατεύθυνση για ένα δύσκολο και ελιτίστικο Λύκειο, ένα συνεχόμενο εξεταστικό κέντρο, που επί της ουσίας θα αποθαρρύνει τους νέους από το να το επιλέξουν μετά το Γυμνάσιο.

Οι εξελίξεις στην Εκπαίδευση θα είναι ραγδαίες το επόμενο διάστημα.

Σήμερα είναι ανάγκη η Εκπαίδευση να παρέχεται αποκλειστικά δημόσια και δωρεάν σε όλους. Με κατάργηση της επιχειρηματικής δραστηριότητας σε όλες τις δομές της Εκπαίδευσης και παροχής της σύμφωνα με τις ανάγκες των νέων. Γιατί το μικρόβιο του κέρδους φέρνει την Παιδεία να πουλιέται και να αγοράζεται σαν εμπόρευμα. Γιατί το μικρόβιο του κέρδους είναι αυτό που οδηγεί χιλιάδες νέους και νέες να βρίσκονται στα ράφια της ανεργίας, να οδηγούνται στην ετεροαπασχόληση, στην απαξίωση της ειδικότητάς τους.

Έχοντας αυτή τη σταθερή πυξίδα στη δράση μας, πρωτοπορούμε στην οργάνωση της πάλης σε κάθε χώρο Εκπαίδευσης, για να ανέβει η μαζικότητα, το επίπεδο της συζήτησης, οι διεκδικήσεις των νέων, εργαζομένων στην Εκπαίδευση, των γονιών, όλου του λαού. Ανοίγουμε δρόμους μέσα από την καθημερινή αναμέτρηση με τα προβλήματα και τις ανικανοποίητες ανάγκες που υπάρχουν.

Κανένας νέος δεν είναι ανήμπορος μπροστά στη γνώση. Η εργατική τάξη παλεύει με όρους μορφωτικών απαιτήσεων, γιατί αυτή πρέπει να πάρει την εξουσία.

Του Κυριάκου ΙΩΑΝΝΙΔΗ*

 Πραγματικά, για όσους πονάμε και παλεύουμε για τη βελτίωση των όρων μόρφωσης αυτών των παιδιών, αλλά και της ουσιώδους κοινωνικής ένταξής τους, πόσο όμορφα ηχούν στα αυτιά μας αυτές οι διακηρύξεις! Ομως, η ίδια η πραγματικότητα έρχεται να μας προσγειώσει, μάλλον με βίαιο τρόπο. Ετσι, για την Ευρώπη της «συμπερίληψης» και της «συνεκπαίδευσης» μπορούμε να δούμε από έκθεση της ίδιας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2003) πώς αποτιμά την Ειδική Εκπαίδευση: «Ο τρόπος σκέψης της αγοράς έχει εισαχθεί στην εκπαίδευση και οι γονείς έχουν αρχίσει να συμπεριφέρονται σαν πελάτες (…) Πρέπει να σημειωθεί ότι αυτή η εξέλιξη εμπεριέχει ορισμένους κινδύνους για τους ευάλωτους μαθητές και τους γονείς τους (…) Τα σχολεία έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να επιθυμούν μαθητές που συνεισφέρουν σε καλύτερα αποτελέσματα». Βέβαια, τα σχολεία των πολλών ταχυτήτων, με τους γονείς να πληρώνουν για βασικές τους λειτουργίες είναι η κύρια πολιτική κατεύθυνση της Ευρωπαϊκής Ενωσης και αυτή έχει υλοποιηθεί όλα τα προηγούμενα χρόνια. Συνέπεια, λοιπόν, αυτής της πολιτικής είναι οι γονείς και οι μαθητές να αντιμετωπίζονται ως πελάτες, και οι μαθητές με αναπηρία να είναι «βάρος», γιατί χαλάνε τη βιτρίνα του σχολείου.

Δεν είναι καθόλου καινούριοι οι όροι «ένταξη» και «συμπερίληψη» ούτε αποτελούν καινοτομία της συγκυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ. Σύμφωνα με τον επικρατέστερο ορισμό: «Συνεκπαίδευση είναι η προσπάθεια που καταβάλλεται για συνύπαρξη και συνδιδασκαλία των περισσότερων μαθητών με ειδικές ανάγκες με τους συμμαθητές τους που δεν έχουν ειδικές ανάγκες, μέσα στα κοινά σχολεία όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης». Δε είναι στόχος του παρόντος άρθρου να κάνουμε μια διεθνή αποτίμηση για το πώς υλοποιείται η «συμπερίληψη» στην Ειδική Εκπαίδευση και θα περιορισθούμε μόνο στα του οίκου μας.

Στην Ελλάδα, λοιπόν, είναι ανεπαρκέστατες οι δομές της Ειδικής Εκπαίδευσης είτε μιλάμε για τις διακριτές και αυτόνομες, είτε αυτές που είναι ενταγμένες στο γενικό σχολείο όπως είναι τα τμήματα ένταξης ή η παράλληλη στήριξη. Αυτό που τις χαρακτηρίζει είναι η υποβάθμιση, η ανυπαρξία μόνιμου προσωπικού, οι ελλείψεις σε υλικοτεχνικό υλικό, οι ανεπαρκείς μεταφορές κ.τ.λ, ο κατάλογος είναι μακρύς και περιλαμβάνει κάθε έκφανση της διαδικασίας της ειδικής παρέμβασης και εκπαίδευσης.

Μέσα σε αυτήν την κατάσταση, οι εκάστοτε υπουργοί επικαλούνται τους γονείς των παιδιών με ειδικές ανάγκες, που απογοητευμένοι από την εικόνα των ειδικών σχολείων δε θέλουν να δουν τα παιδιά τους μέσα σε αυτά. Γιατί αυτά τα σχολεία ποτέ δεν ανοίγουν τον Σεπτέμβρη και λείπουν από αυτά οι ειδικοί παιδαγωγοί, το ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό, το ειδικό βοηθητικό προσωπικό, τα μέσα μεταφοράς και όλες οι υλικοτεχνικές υποδομές για να γίνει συστηματική παρέμβαση με βάση την αναπηρία του κάθε παιδιού. Και αυτές οι ελλείψεις σε μεγάλο βαθμό σέρνονται μέχρι τη λήξη του σχολικού έτους. Τα «γκέτο» λοιπόν, όπως τα αποκάλεσε ο πρώην υπουργός Παιδείας, είναι αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής, που θεωρεί τα παιδιά, σε όλο το φάσμα των μαθησιακών δυσκολιών, δεύτερης κατηγορίας και η εκπαίδευσή τους υποχρηματοδοτείται, είναι υποβαθμισμένη καθώς στοιχίζει πολλαπλάσια από ό,τι της γενικής εκπαίδευσης.

Ας πάμε τώρα στις ειδικές δομές εντός του γενικού σχολείου, που προσφέρονται για τα παιδιά με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες. Και σε αυτήν την περίπτωση, ο αριθμός των δομών είναι πολύ μικρός σε σχέση με τις ανάγκες που υπάρχουν. Δεν επαρκούν τα τμήματα ένταξης στην πρωτοβάθμια και είναι ελάχιστα στη δευτεροβάθμια. Επομένως, χιλιάδες παιδιά που αντιμετωπίζουν συγκεκριμένες δυσκολίες στα μαθήματα, δεν παίρνουν καμία απολύτως ειδική παιδαγωγική στήριξη.

Ακόμα, πιο κραυγαλέα είναι η υποβάθμιση στο θεσμό της παράλληλης στήριξης. Σύμφωνα με όσα προβλέπονται, παράλληλη στήριξη δικαιούνται τα παιδιά που ανήκουν σε όλο το φάσμα του αυτισμού και τα παιδιά με ελλειμματική προσοχή και υπερκινητικότητα κ.ά. Τα νούμερα και σε αυτήν την περίπτωση είναι αποκαλυπτικά. Χιλιάδες παιδιά που δικαιούνται στήριξης μένουν αβοήθητα καθ” όλη τη διάρκεια του χρόνου. Και τα «τυχερά» μοιράζονται την εδική παιδαγωγό με άλλα τρία ή τέσσερα παιδιά. Μέσα σε αυτό το χάλι, ανθεί η ιδιωτική πρωτοβουλία, καθώς αναγκάζονται οι γονείς να καλύψουν το κενό από τη δική τους την τσέπη, προσλαμβάνοντας ιδιώτες για παράλληλη στήριξη και όλα αυτά με την ανοχή και τη νομιμοποίηση του υπουργείου.

Εξαιτίας, λοιπόν, της πλήρους υποβάθμισης όλων των δομών που αφορούν στην ειδική εκπαίδευση ανθούν οι ιδιωτικές δομές, που η ίδρυση και λειτουργία τους αποδεικνύει περίτρανα την αντικειμενική και επιστημονική ανάγκη ύπαρξης των αυτόνομων διακριτών δομών της ειδικής εκπαίδευσης, παρά και ενάντια στις διακηρύξεις των υπουργών. Χρυσοπληρώνουν οι λαϊκές οικογένειες τις ειδικές παιδαγωγικές υπηρεσίες είτε αφορούν ήπιες, είτε πιο βαριές περιπτώσεις αναπηρίας. Ετσι, δημιουργείται το πραγματικό κοινωνικό περιθώριο, καθώς δεν μπορούν όλοι να πληρώνουν το κόστος της ιδιωτικής παρέμβασης. Δημιουργείται, λοιπόν, άλλη μια ευκαιρία για χρυσές, κερδοφόρες δουλειές για τον ιδιωτικό τομέα.

Σύμφωνα με τους κυβερνώντες, η «συμπερίληψη» και η «ένταξη» που αυτοί προτείνουν οδηγεί σε ένα «σχολείο για όλους». Ας σκεφτούμε, λοιπόν: Ρωτήθηκε ποτέ ένα παιδί, που είναι στο φάσμα του αυτισμού, όχι κατ” ανάγκη η βαριά περίπτωση, εάν νιώθει ευτυχισμένο σε μια τάξη με άλλα 20 παιδιά, εάν νιώθει ευχάριστα στο διάλειμμα όταν βρίσκεται σε ένα χώρο με άλλα 250 παιδιά; Κοινωνικοποιείται αρμονικά ή κακοποιείται; Γιατί το παιδί με αυτισμό έχει ανάγκη την ηρεμία, τη σταθερότητα, την ολιγομελή ομάδα και τη ρουτίνα. Και αυτό δεν μπορεί να είναι πρόβλημα στη μαθησιακή διαδικασία, αλλά το υλικό μας για να διαμορφώσουμε την ειδική εκπαιδευτική παρέμβαση.

Ρωτήθηκε ποτέ ένα παιδί με ελλειμματική προσοχή εάν του είναι ευχάριστο, παιδαγωγικά ορθό και αποτελεσματικό να μένει καθηλωμένο για 45 λεπτά σε μια καρέκλα; Οταν αυτό το παιδί κουραστεί και πραγματικά έχει την ανάγκη και ταυτόχρονα το δικαίωμα να σηκωθεί από την καρέκλα του και να κάνει τη βόλτα του μπορεί να το κάνει; Οταν το παιδί αυτό ανταποκρίνεται σε μια δεκαπεντάλεπτη μαθησιακή παρέμβαση και χρειάζεται μια τακτική, σύντομη εναλλαγή, αυτό μπορεί να του το προσφέρει η παραδοσιακή μέθοδος διδασκαλίας; Οχι. Αντιστρόφως, μπορεί να προσαρμοστεί ένα πρόγραμμα παράδοσης στα 15 λεπτά για τα τυπικά αναπτυσσόμενα παιδιά και μετά να κάνουν διάλειμμα; ΟΧΙ. Γιατί είναι διαφορετικές οι ανάγκες αυτών των παιδιών, και αυτό δεν είναι πρόβλημα, αλλά είναι η καθοδηγητική πυξίδα για να διαμορφώσεις τα κατάλληλα εκπαιδευτικά προγράμματα, στον κατάλληλο σχολικό χώρο με τους κατάλληλα ειδικευμένους παιδαγωγούς και επιστήμονες.

Στην πραγματικότητα, τα παιδιά με μέτριες και σοβαρές Ειδικές Μαθησιακές Ανάγκες (ΕΜΑ), επειδή ξεκινούν από άνιση και διαφορετική βάση σε σχέση με τα υπόλοιπα παιδιά, χρειάζονται από το εκπαιδευτικό σύστημα «ανισότιμη», δηλαδή προνομιακή μεταχείριση, για να μπορέσουν να κατακτήσουν την ισοτιμία τους. Απέναντι σ” αυτά τα παιδιά, το σχολείο και ο παιδαγωγός έχουν μεγάλο χρέος. Αυτό που χρειάζεται να διαπνέει τη μορφωτική διαδικασία είναι το ποιες «αξιοποιήσιμες δυνατότητες» υπάρχουν στο παιδί και τι είδους διαταραχές εμποδίζουν το παιδαγωγικό έργο. Πρέπει το παιδί χωρίς καθυστέρηση και προστριβές να ενταχθεί στο κοινωνικό σύνολο και παράλληλα να κατακτήσει εκείνες τις δεξιότητες που θα του επιτρέψουν να οργανώσει και να διαμορφώσει τη ζωή του.

Η μεγάλη κομμουνίστρια δασκάλα Ρόζα Ιμβριώτη, στο μνημειακό της έργο «Ανώμαλα και Καθυστερημένα Παιδιά» (1939 – εκδόσεις Ελληνικής Εκδοτικής Εταιρείας ΑΕ), στο οποίο καταγράφει την εμπειρία από τον πρώτο χρόνο λειτουργίας του Ειδικού Σχολείου Καισαριανής, εμβαθύνει στα ιδιαίτερα προβλήματα των παιδιών με ΕΜΑ, παρουσιάζει τις προκλήσεις που συναντά ο δάσκαλος Ειδικής Αγωγής στο διαπαιδαγωγητικό του έργο αλλά δίνει και πρακτικές οδηγίες:

«Χρειάζεται ο δάσκαλος ν” αντικρύσει τούτο το ζήτημα διαφορετικά. Να μεταχειριστεί τρόπους που θα έχουν τούτο το κοινό: το κάθε φορά διδαχτικό υλικό να είναι συγκεκριμένο, μάλιστα, να το πω έτσι, «πρωτόγονα» συγκεκριμένο. Κήπος, περιποίηση ζώων, εργαστήριο, πρατήριο, χειροτεχνία, εκδρομές στον αγρό, στα εργοστάσια, στους λιμένες, στις αγορές, δραματοποίηση και αναπαράσταση στην άμμο, στον πηλό. Νιώθουμε πόσο αργός πρέπει να γίνει ο ρυθμός της διδασκαλίας. Τίποτα βερμπαλιστικά, γιατί όλα μένουν ήχοι κενοί. Πρέπει να γεμίσει το μάτι, να δουλέψει το χέρι, να ψαύσει το αντικείμενο, να το εξετάσει, να το εργαστεί, να ιδρώσει, να το αγκαλιάσει με όλες τις αισθήσεις το νέο, να του δώσει όλες τις δυνατές εκφράσεις, για να σχηματιστεί η έννοια ή να συμπληρωθεί. Ο δάσκαλος λοιπόν θ” αλλάξει και ρυθμό και μέθοδο. Πρέπει γενικά να προσαρμοστεί στη νοητική πορεία των παιδιών». Μπορεί ο κάθε ειδικός δάσκαλος να κάνει την αναγωγή στα σημερινά δεδομένα και τις δυνατότητες που του δίνονται.

Οσοι εκπαιδευτικοί εργάζονται στην Ειδική Αγωγή διαβάζοντας τις παραπάνω γραμμές, παρότι γράφηκαν 77 χρόνια πριν, θα διαπιστώσουν μια ταύτιση με όσα οι ίδιοι σχεδιάζουν, πράττουν ή ακόμα οραματίζονται για την εκπαίδευση των παιδιών της τάξης τους ή του σχολείου τους. Με μια τέτοια διαδικασία θα έπρεπε να γίνεται η σχολική διαπαιδαγωγητική εργασία και κοινωνική ένταξη των παιδιών με ΕΜΑ, ειδικά σήμερα που η επιστήμη και η τεχνολογία δίνουν τεράστιες δυνατότητες.

Επομένως, σχολική ένταξη είναι η επιστημονικά τεκμηριωμένη παιδαγωγική διαδικασία που πραγματοποιείται στον κατάλληλο για το παιδί χώρο και έχει ως στόχο την ολόπλευρη «ένταξη», μαθησιακή, κοινωνική, συναισθηματική. Τελικά, η ουσιαστική «ένταξη» είναι αυτή στην κοινωνία. Ο στόχος αυτός πρέπει να διατρέχει όλο το εκπαιδευτικό σύστημα και να αποτελεί φυσικά και στόχο της κοινωνίας.