Τις δημογραφικές μεταβολές που έχουν σημειωθεί στη χώρα μας μετά την εκδήλωση της καπιταλιστικής κρίσης και τις επιπτώσεις τους στην Εκπαίδευση εξέτασε το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) σε μια μελέτη που έδωσε πρόσφατα στη δημοσιότητα.

Σε αυτήν εκτιμά ότι ο μαθητικός πληθυσμός θα μειωθεί σημαντικά τα επόμενα χρόνια και, με αφορμή αυτήν τη μείωση,

προτείνει μια σειρά προσαρμογών στο εκπαιδευτικό σύστημα, με το βλέμμα πάντα στραμμένο στην αποτελεσματικότερη λειτουργία του στο πλαίσιο της στρατηγικής του κεφαλαίου για την Εκπαίδευση.

Εκτιμήσεις για ακόμα μεγαλύτερη μείωση του μαθητικού πληθυσμού

Το κύριο εύρημα της μελέτης αφορά τη μείωση του συνολικού μαθητικού πληθυσμού που σημειώθηκε μετά την έναρξη της κρίσης, καθώς από 1,53 εκατ. το 2000 μειώθηκε σε 1,49 εκατ. το 2009 (-3,1%) και 1,44 εκατ. το 2016(-5,9% συγκριτικά με το 2000).

Σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, η εξέλιξη αυτή οφείλεται:

α) Στην εξωτερική μετανάστευση οικογενειών κυρίως αλλοδαπών μετά την έναρξη της κρίσης, καθώς μεταξύ 2011 και 2015 ο αριθμός των παλιννοστούντων και αλλοδαπών μαθητών μειώθηκε κατά 55,9% (από τους 159,5 χιλ. στους 70,3 χιλ.),

β) Στη μείωση των γεννήσεων που σημειώθηκε από το 2010 και εντάθηκε από το 2012 και μετά (με εξαίρεση το 2016, όταν σημειώθηκε αύξηση σε σχέση με το 2015).

Η μείωση των γεννήσεων μετά την έναρξη της κρίσης κατά σχεδόν 30%, από 118,3 χιλ. το 2008 σε 88,5 χιλ. το 2017, άρχισε ήδη να αποτυπώνεται:

• Στον αριθμό των νηπίων στο νηπιαγωγείο (από 162 χιλ. το 2014 σε 155,2 χιλ. το 2015)
• και στις πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου (από 107,2 το 2016 σε 101,9 το 2017).

Μελετώντας αυτήν τη μείωση του μαθητικού πληθυσμού, εκτιμά ότι οι επιπτώσεις της κρίσης δεν έχουν ακόμα εκδηλωθεί και αποτυπωθεί πλήρως στη λειτουργία της Εκπαίδευσης, αφού οι επιπτώσεις από τη μείωση των γεννήσεων μόλις τώρα αρχίζουν να αποτυπώνονται στις πρώτες τάξεις του μαθητικού πληθυσμού.

Εκτιμά, λοιπόν, ότι στο μέλλον θα υπάρξει ακόμα μεγαλύτερη μείωση του μαθητικού πληθυσμού, σημειώνοντας:

«Τα εναλλακτικά αυτά σενάρια μελλοντικής προοπτικής δείχνουν ότι αν στο μεταξύ δεν υπάρξουν ριζικές αλλαγές (τέτοιες ώστε να έχουν ως αποτέλεσμα τη μεγάλη αύξηση των γεννήσεων ή τη μαζική επιστροφή Ελλήνων και την εισροή μεταναστών από άλλες χώρες στην Ελλάδα τα προσεχή χρόνια),

ο συνολικός αριθμός των μαθητών από 1,48 εκατ. το 2008 θα μειωθεί σε 1,05 εκατ. περίπου (29,2 % ή 423,3 χιλ. λιγότεροι μαθητές) μέχρι το 2035, όταν δηλαδή θα έχει ενταχθεί στο εκπαιδευτικό σύστημα και η πιο πρόσφατη μείωση γεννήσεων που σημειώθηκε το 2017».

Το ΙΟΒΕ σημειώνει ότι αυτό θα προκαλέσει σοκ στο εκπαιδευτικό σύστημα, με αντίστοιχες επιπτώσεις συρρίκνωσης και στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, δείχνοντας την ανησυχία του κεφαλαίου για ένα τέτοιο σενάριο, που θα σημάνει μείωση εξειδικευμένων εργατικών χεριών:

«Οι δημογραφικές μεταβολές που έχουν σημειωθεί και η προοπτική μείωσης του μαθητικού πληθυσμού που διαγράφεται, αν δεν αναστραφούν σύντομα, θα έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην αγορά εργασίας και στην οικονομία, λόγω μειωμένης προσφοράς νέων αποφοίτων, προσόντων και δεξιοτήτων»,

σημειώνει χαρακτηριστικά το ΙΟΒΕ.

Συνέπειες της κρίσης στον αριθμό των εκπαιδευτικών

Ως συνακόλουθη συνέπεια της μείωσης των μαθητών, το ΙΟΒΕ βλέπει μείωση των αναγκών σε εκπαιδευτικούς,

• που θα πλήξει αρχικά τους δασκάλους και τους εκπαιδευτικούς ειδικοτήτων που διδάσκουν στα δημοτικά σχολεία,
• και στη συνέχεια, από 2022 και μετά, θα πλήξει και τις υπόλοιπες ειδικότητες εκπαιδευτικών της Μέσης Εκπαίδευσης.

Να σημειωθεί ότι στη μελέτη του έχει ήδη εντοπίσει ότι στα χρόνια της κρίσης μειώθηκε σημαντικά ο αριθμός των εκπαιδευτικών:

«Στο πλαίσιο της δημοσιονομικής προσαρμογής που ακολούθησε την έναρξη της κρίσης, ο αριθμός των εκπαιδευτικών σημείωσε σημαντική μείωση, από 180 χιλ. το 2010 σε 152 χιλ. το 2017 (Μείωση κατά 28.000 ή 15,6%)».

Επίσης σημειώνει ότι:

«Ύστερα από την έναρξη της κρίσης και ως αποτέλεσμα της διακοπής των προσλήψεων, η αναλογία μονίμων/αναπληρωτών εκπαιδευτικών μεταβλήθηκε σημαντικά:

• Στο δημοτικό σχολείο από 7% το 2004 και 6,6% το 2008 σε 18,7% το 2015,
• στο Λύκειο το ποσοστό των αναπληρωτών από 3,1% το 2002 και 3,6% το 2009 ανήλθε σε 6,8% το 2015,
• ενώ στην Επαγγελματική Εκπαίδευση από 7,4% το 2002 και 4,8% το 2009 ανήλθε σε 8,9% το 2015».

Παρά τα παραπάνω, όμως, το ΙΟΒΕ εντοπίζει ότι η αναλογία εκπαιδευτικών – μαθητών παραμένει στη χώρα μας μικρότερη από τον μέσο όρο των χωρών της ΕΕ και του ΟΟΣΑ,

κι αυτό όχι μόνο λόγω νησιωτικών και δυσπρόσιτων περιοχών, και πατώντας πάνω σ’ αυτό, προτείνει:

Να αυξηθεί η αναλογία μαθητών ανά εκπαιδευτικό και να μειωθεί κι άλλο ουσιαστικά ο αριθμός των εκπαιδευτικών, στο όνομα της καλύτερης διαχείρισης.

Προτάσεις προσαρμογής στον πυρήνα της στρατηγικής του κεφαλαίου…

Απέναντι σε αυτές τις προοπτικές θα περίμενε ίσως κανείς να προταθούν μέτρα ανάσχεσης της υπογεννητικότητας, ουσιαστικής στήριξης των νέων ζευγαριών και ιδιαίτερα των νέων γυναικών, πολιτική που να υπηρετεί τις σύγχρονες ανάγκες:

Αποκλειστικά κρατικές, δωρεάν παρεχόμενες κοινωνικές υπηρεσίες Παιδείας, Υγείας, Πρόνοιας, συνολική μείωση του γενικού εργάσιμου χρόνου, με εξασφάλιση μόνιμης και σταθερής δουλειάς για όλους με ταυτόχρονη άνοδο του βιοτικού επιπέδου, μέσω της αύξησης των μισθών, της βελτίωσης των συνθηκών εργασίας και ζωής.

Όμως, το ΙΟΒΕ κινείται στην αντίπερα όχθη.

Αφού ψελλίζει κάτι αόριστα για οικογενειακά επιδόματα και επέκταση της υποχρεωτικής προσχολικής εκπαίδευσης:

«Με κινητοποίηση και δυνατότητα συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα και της τοπικής αυτοδιοίκησης στην παροχή της»,

όπως λέει χαρακτηριστικά, οι προτάσεις του στη συνέχεια επαναφέρουν στρατηγικές επιλογές του κεφαλαίου στην Εκπαίδευση.

Συγκεκριμένα, προτείνει τη:

«Διαμόρφωση μιας μακροπρόθεσμης εθνικής στρατηγικής για την εκπαίδευση […] με συμμετοχή της τοπικής αυτοδιοίκησης, των κοινωνικών εταίρων και της κοινωνίας των πολιτών (π.χ. σύλλογοι γονέων) στη διαμόρφωση και την υλοποίησή της».

Δηλαδή, να μπουν ακόμα πιο αποφασιστικά οι φορείς του κεφαλαίου στο σχεδιασμό της εκπαιδευτικής πολιτικής, κάνοντας συνυπεύθυνους και τους φορείς των γονιών!

Επίσης, επαναφέρει το θέμα της αποκέντρωσης της Εκπαίδευσης, προτείνοντας:

«Ανάθεση της διαχείρισης του προσωπικού της εκπαίδευσης στις περιφέρειες και τους μεγάλους δήμους […] και αυτονομία και ευελιξία των σχολικών μονάδων στην προσαρμογή μέρους του σχολικού προγράμματος στις τοπικές συνθήκες και για την οικοδόμηση της ιδιαίτερης ταυτότητάς τους»!

Αυτό το μοντέλο, όμως οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε μεγάλη κατηγοριοποίηση των σχολείων, καταλήγει να φορτώνει ακόμα μεγαλύτερα οικονομικά βάρη για τη λειτουργία των σχολείων στις πλάτες των γονιών και παράλληλα οδηγεί στην υποβάθμιση της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης.

…και προτάσεις προσαρμογής στη μείωση μαθητών, με λιγότερα σχολεία και εκπαιδευτικούς

Μια ακόμα δέσμη προτάσεων του ΙΟΒΕ αφορά τη διαχείριση του εκπαιδευτικού προσωπικού με βάση τα δεδομένα συρρίκνωσής του.

Έτσι, στο πλαίσιο αυτό προτείνει:

• Καθορισμό ελάχιστου ορίου μαθητών ανά τμήμα στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση,
• καθορισμό ελάχιστου ορίου μαθητών και τμημάτων ανά σχολική μονάδα,
• σύγκλιση διδακτικού και εργασιακού ωραρίου εκπαιδευτικών με τις χώρες της ΕΕ (δηλαδή αύξηση ωραρίου),
• αναδιάρθρωση ημερήσιων και ωρολογίων προγραμμάτων λειτουργίας σχολικών μονάδων (ώρες λειτουργίας, διάρκεια διδακτικών ωρών και διαλειμμάτων) κ.ά.

Στο ίδιο πνεύμα, στη λογική δηλαδή μείωσης των εκπαιδευτικών, συγχώνευσης και κλεισίματος μικρών σχολικών μονάδων κ.λπ., προτείνει σχεδιασμό πολιτικής για:

«Στοχευμένες προσλήψεις εκπαιδευτικών, λαμβάνοντας υπόψη, πέρα από τις δημογραφικές επιπτώσεις, και τη διαφαινόμενη συρρίκνωση του εκπαιδευτικού συστήματος».

Αντίστοιχα, προχωρά και σε προτάσεις για την Ανώτατη Εκπαίδευση, όπου με αφορμή τη μείωση των αναγκών σε εκπαιδευτικούς βρίσκει ευκαιρία να προτείνει τον εξοβελισμό της παιδαγωγικής επάρκειας εκτός πτυχίου!

Όπως λέει χαρακτηριστικά, η Ανώτατη Εκπαίδευση χρειάζεται:

«Αναδιάρθρωση και ανασχεδιασμό της εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών ειδικοτήτων στα πανεπιστήμια, σε δεύτερο κύκλο, λαμβάνοντας υπόψη τη μείωση της απασχόλησης στον κλάδο της δημόσιας και ιδιωτικής εκπαίδευσης και τις μελλοντικές ανάγκες για εκπαιδευτικούς».

Προτείνει επίσης αναπροσανατολισμό των προγραμμάτων, με στόχο την προσέλκυση αλλοδαπών φοιτητών, και προσαρμογή του αριθμού εισακτέων στα ΑΕΙ με βάση τις δημογραφικές μεταβολές και τις συνθήκες σύνδεσης Εκπαίδευσης και απασχόλησης.

Όλα τα παραπάνω δεν είναι σενάριο επιστημονικής φαντασίας, ούτε ασκήσεις επί χάρτου.

Είναι πλευρές της αντιλαϊκής στρατηγικής του κεφαλαίου στο χώρο της Εκπαίδευσης και προς αυτή την κατεύθυνση κινούνται ήδη αποφάσεις και νόμοι της σημερινής και των προηγούμενων κυβερνήσεων, που χτυπούν τα εργασιακά και μορφωτικά δικαιώματα εκπαιδευτικών και μαθητών.

Χρειάζεται επομένως συνολική αντιπαράθεση με τον πυρήνα αυτής της στρατηγικής και πάλη για την ανατροπή της, ως προϋπόθεση για την ικανοποίηση των σύγχρονων αναγκών του λαού και των παιδιών του.

 Υγεία, δύναμη,   αισιοδοξία κι   αντοχή για ένα   αγωνιστικό κι   ελπιδοφόρο       2019

 

 Θύματα της εκμεταλλευτικής κοινωνίας και τα παιδιά

Σε μια εκμεταλλευτική κοινωνία, η οποία «γεννά» διακρίσεις, φτώχεια, ανεργία, πολέμους, προσφυγιά, εμπόριο ανθρώπων, κοινωνικούς αποκλεισμούς ευάλωτων κοινωνικών ομάδων ιδίως των ΑμεΑ και συνεχείς παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων των λαϊκών στρωμάτων, τα παιδιά δεν θα μπορούσαν να αποτελούν εξαίρεση. Αντιθέτως δέχονται τα μεγαλύτερα πλήγματα. Έτσι, και στη χώρα μας καταγράφονται σοβαρές καταπατήσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων του παιδιού, οι οποίες αυξήθηκαν με αλματώδη ρυθμό στα χρόνια της καπιταλιστικής κρίσης.

Σε αυτές περιλαμβάνονται παραβιάσεις που αφορούν στα δικαιώματα στην Εκπαίδευση, στην Υγεία και την ασφάλεια του παιδιού.

Μπορεί ο Δεκέμβρης και οι γιορτές που τον συνοδεύουν να είναι κατεξοχήν «οι μέρες των παιδιών». Τρυφερές και ζεστές αγκαλιές, ένα παιχνίδι «δώρο» του Αη Βασίλη κ.λπ. Δεν συμβαίνει, όμως, το ίδιο για όλα τα παιδιά αυτού του κόσμου. Γιατί σχεδόν παντού υπάρχουν κατατρεγμένες αθώες ψυχές, παιδιά ταπεινωμένα και πεινασμένα, παιδιά εύκολα θύματα της όποιας εκμετάλλευσης. Κι αυτές οι γιορτινές μέρες γι” αυτά τα παιδιά είναι, δυστυχώς, σκληρές, αφού η αδικία φαντάζει και είναι ακόμη μεγαλύτερη…

Στις 20 Νοέμβρη ήταν η Παγκόσμια Μέρα διακήρυξης και υπογραφής της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Στις 11 Δεκέμβρη είναι η Παγκόσμια Μέρα του Παιδιού.

Οι θεμελιώδεις αρχές που περιέχονται στη Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού, μιλούν για την «προστασία του παιδιού από τη βία και την κακοποίηση, ειδικότερα από σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση, από οικονομική εκμετάλλευση και εργασία, σε μέρη ή συνθήκες που βλάπτουν την υγεία του ή παρεμποδίζουν την εκπαίδευσή του, αλλά και στη διάρκεια πολεμικών συρράξεων».

Δεν μπορείς να χύνεις κροκοδείλια δάκρυα για τα παιδιά, όταν:

1. Το 82% του πλούτου που δημιουργήθηκε το 2017 σε όλο τον κόσμο πήγε στα χέρια του 1% των πλουσιότερων ανθρώπων του πλανήτη.

2. Το φτωχότερο 50% των παγκόσμιου πληθυσμού δεν είχε το παραμικρό όφελος από την παγκόσμια ανάπτυξη της ίδιας χρονιάς.

3. Οταν υπάρχουν 250 εκατομμύρια παιδιά που εργάζονται σε όλο τον κόσμο, τα στοιχεία που υπάρχουν μόνο τις θεμελιώδεις αρχές της Σύμβασης δεν θυμίζουν.

4. Οταν σχεδόν 1.000.000 παιδιά παρασύρονται ή εξαναγκάζονται στην πορνεία κάθε χρόνο από το τεράστιο δίκτυο σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών, τουλάχιστον 60.000.000 απ” τα 250.000.000 εργαζόμενα παιδιά δουλεύουν σε ιδιαίτερα δύσκολες και απάνθρωπες συνθήκες (ορυχεία, φυτείες, βιομηχανίες, παιδιά σκλάβοι και οικιακοί βοηθοί), 300.000 παιδιά στρατολογούνται ή απάγονται για να υπηρετήσουν σε ένοπλες ομάδες και στρατούς, 100 εκατομμύρια παιδιά – κυρίως κορίτσια – δεν πηγαίνουν σχολείο, ενώ 600 – 700 εκατομμύρια παιδιά ζουν με λιγότερο από ένα δολάριο τη μέρα.

5. Ο ΟΗΕ, η UNΙCEF, ο ΔΟΕ κάνουν λόγο για πάνω από 250 εκατομμύρια παιδιά, ηλικίας από 5 έως 14 ετών, που εργάζονται σε σύγχρονα κολαστήρια.

6. Όταν 100 εκατομμύρια που ζουν στους δρόμους, εύκολα θύματα σε κάθε μορφή εκμετάλλευσης, ή σαν τα 300 εκατομμύρια παιδιά που ζουν σε τενεκεδουπόλεις στον αναπτυσσόμενο κόσμο.

7. Όταν στην Ευρώπη εργάζονται παράνομα 300 έως 500 χιλιάδες ανήλικοι, θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης, καθώς προωθούνται από χώρες του Τρίτου Κόσμου, όπου κατοικούν.

8. Όταν 1 στα 6 παιδιά του πλανήτη εργάζεται σε περιβάλλον που βλάπτει την ψυχική και σωματική του υγεία.

9. Όταν περίπου 85 εκατομμύρια παιδιά εργάζονταν, με βάση στοιχεία του 2013, σε ορυχεία, λατομεία και άλλους επικίνδυνους χώρους δουλειάς ή με επικίνδυνα υλικά, όπως χημικά. Από αυτά, τα 30 εκατομμύρια είναι κορίτσια και τα 37 εκατομμύρια είναι παιδιά 5 – 14 ετών και κάθε χρόνο τουλάχιστον 22.000 από αυτά σκοτώνονται σε εργατικά «ατυχήματα». Χιλιάδες μικρά παιδιά καταρρέουν κάθε μέρα από την εξάντληση, δουλεύοντας για 14 και 16 ώρες στα κάτεργα των μεγάλων πολυεθνικών ρούχων, για μερικά σεντς τη μέρα.

10. Όταν στην Ελλάδα σήμερα, έχει διαπιστωθεί ότι σχεδόν καθημερινά περίπου 100 παιδιά βρίσκονται σταθερά στους δρόμους των δύο μεγάλων πόλεων, Αθήνας και Θεσσαλονίκης. Κατά μέσο όρο εργάζονται από 6 έως 12 ώρες τη μέρα. 100.000 εκτιμάται ότι είναι ο αριθμός των παιδιών που εργάζονται παράνομα.

11. Όταν κάθε χρόνο 8.000 μαθητές εγκαταλείπουν την Εκπαίδευση για οικονομικούς λόγους.

12. Όταν 2.800.000 Ελληνες, ηλικίας 16 ετών και άνω, δεν έχουν ολοκληρώσει τη βασική εκπαίδευση, το υποχρεωτικό 9χρονο σχολείο.

13. Όταν είναι διαπιστωμένο ότι λιγότερο από το 15% των 3.000 και πλέον προσφυγόπουλων, σχολικής ηλικίας, που αιτούνται άσυλο στα νησιά, φοιτούσαν σε δημόσιο σχολείο στο τέλος του σχολικού έτους 2017-2018.

14. Όταν στους καταυλισμούς, περίπου 100 μόλις παιδιά, όλα προσχολικής ηλικίας, έχουν πρόσβαση σε επίσημη εκπαίδευση.

Η UNICEF, στην ετήσια έκθεσή της για το επίπεδο διαβίωσης και ευημερίας των παιδιών στην Ελλάδα, το 2017, εκτιμά ότι αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερο τη φτώχεια, την υλική αποστέρηση και την αδυναμία του συστήματος κοινωνικής προστασίας.

Όμορφος κόσμος ο καπιταλιστικός, αγγελικά πλασμένος. Μια κοινωνία αδίστακτη μπροστά στη συσσώρευση του πλούτου για τους λίγους εκμεταλλευτές ξεσπά ξεδιάντροπα όλη της τη βαρβαρότητα ακόμη και στα παιδιά. Μια πραγματικότητα που αναβλύζει την μπόχα της κοινωνικής σαπίλας που είναι σύμφυτη με την ύπαρξή της, τρέφεται και αναπαράγεται απ” αυτήν. Και που θα συνεχίζει να υπάρχει ώσπου «οι κολασμένοι της Γης» τη στείλουν στον τάφο της Ιστορίας, εκεί που πραγματικά ανήκει, για να ζήσουν τα παιδιά σ” έναν κόσμο που θα “ναι ολόκληρος δικός τους.

Όσο κουμάντο στην οικονομία κάνουν οι βιομήχανοι, οι τραπεζίτες, οι εφοπλιστές, οι μεγαλέμποροι, όσο θεός είναι τα κέρδη και ο ανταγωνισμός των επιχειρηματικών ομίλων, τόσο θα βασιλεύει η παιδική εργασία, «νόμιμη» και παράνομη, η εκμετάλλευση και εμπορία παιδιών, ο αποκλεισμός τους από στοιχειώδη δικαιώματα και αγαθά.

Τα δικαιώματα λοιπόν δεν είναι απλώς μια λέξη (…).

Ο αγώνας για ένα καλύτερο μέλλον της νέας γενιάς με οράματα και προσδοκίες πρέπει να χτυπά στην καρδιά το εκμεταλλευτικό καπιταλιστικό σύστημα, να μην συμβιβάζεται αλλά να το αντιμάχεται, μέχρι να οικοδομήσει τη δική του κοινωνία, όπως έλεγε ο Καζαντζάκης: «Έχουμε τα πινέλα, έχουμε τα χρώματα, αυτό που απομένει είναι να ζωγραφίσουμε τον παράδεισο και να μπούμε μέσα».

Η πάλη μας ενάντια στο σάπιο εκμεταλλευτικό σύστημα είναι ασπίδα προστασίας από το μίσος των εθνικιστών. Για να μην πιάσει τόπο το δηλητήριο της ναζιστικής, εγκληματικής Χρυσής Αυγής. Να απομονώσουμε τις εθνικιστικές, ρατσιστικές φωνές από κάθε χώρο δουλειάς, γειτονιά, σχολείο και σχολή.

Η συλλογική δράση, η αγωνιστική στάση ζωής, η διεκδίκηση για όλα αυτά που μας ανήκουν, αποτελούν τη μόνη διέξοδο για να βγούμε στο ξέφωτο μιας ζωής με δικαιώματα στην εργασία, στη μόρφωση, στην κοινωνική προστασία της μητρότητας, στη δημιουργική ζωή.